واکوئل
(10) واکوئل
واکوئُل یا کریچه از اندامکهای درون سلول جانوران است.
کریچه‌ها در درون برخی یاخته‌های یوکاریوتیو یاخته‌های گیاهی وجود دارند.
بررسی انواع مختلفی از بافتها نشان می‌دهد که بخشی از سیتوپلاسم بویژه در یاخته‌های گیاهی بوسیله اندامک حجیمی که آن را واکوئل می‌نامند پر شده است. مجموعه واکوئلهای هر یاخته، دستگاه واکوئلی را تشکیل. ممکن است واکوئلها ۸۰ تا ۹۰ درصد حجم یاخته‌ای را پر کنند و سیتوپلاسم را به صورت لایه نازکی در کناره‌های یاخته باقی گذارند.
در سالهای اخیر، پویایی و اهمیت تبادلهای واکوئلی به اثبات رسیده و واکوئلها به عنوان یکی از اندامکهای فعال یاخته‌ای منظور شده‌اند.
واکوئلها اندامکهایی دارای قابلیت تغییر و تحول هستند. تعداد، اندازه، نوع و غلظت محتوای درونی آنها بر حسب درجه تمایز یاخته‌ای، شرایط محیطی، فصل و شرایط فیزیولوژیکی یاخته‌ها تغییر می‌کند.
هنگام تمایز زدایی، واکوئل حجیم چند بخش می‌شود. حجم این واکوئلها کاهش می‌یابد و موجب بازگشت سیتوپلاسم و هسته به وضعی مشابه یاخته جوان می‌گردد. واکوئلها اندامکهایی دارای تغییرات منظم نیز هستند. در یاخته‌های محافظ روزنه، تغییرات واکوئلها دارای نظم شبانه روزی است. هنگام روز به دنبال افزایش فشار اسمزی که موجب تغییر شکل و حجیم شدن یاخته‌ها می‌شود، روزنه‌ها گشاد می‌شوند و شب هنگام که فشارها و اندازه واکوئلها کاهش می‌یابد، روزنه‌ها تنگ می‌شوند.
جنبشهای شبانه و حالت خواب اندامهای گیاهی (بسته شدن گلها، تا شدن برگها هنگام شب، باز شدن صبحگاهی آنها و نظایر آن) نیز نتیجه تغییرات فشار اسمزی یاخته‌هایی است که در محلهای حساس قرار دارند. در یاخته‌های کامبیومی، واکوئلها دارای نظم سالانه هستند.در زمستان کوچک شده و در بهار دوباره حجیم می‌گردند. ساختار و فرا ساختار واکوئلها ساختار واکوئل دو بخش اصلی شامل غشا و محتوای واکوئلی قابل تشخیص است.
دستگاه واکوئلی دارای ترکیبات بسیار زیاد است که شامل یونهای کانی، قندهای ساده و اولیگوزیدها، اسیدهای آمینه، اسیدهای آلی و دیگر (مثل اسید مالیک در ریشه واکوئلی سیب، اسید اسکوربیک در مرکبات) پلی پپتیدها و پروتئینها و گلیکو پروتئینها، موسیلاژهای پلی ساکاریدی و هتروزیدهای متنوع است. در مورد یونهای کانی، تمام فنون جدید، ورود انتخابی آنها را تایید می‌کنند. مخمرها تجمع واکوئلی قابل ملاحظه‌ای ازMg2+ و فسفات دارند.برعکس سیتوپلاسم آنها دارای یونهای +K و +Na است.
از مهمترین محصولات متابولیسم اولیه موجود در واکوئلها می‌توان به اسیدهای کربوکسیلیک، گلوسیدها، اسیدهای آمینه و پروتئینها اشاره کرد. محصولات متابولیسم ثانویه که در شیره واکوئلی وجود دارند شامل کومارین، سیانوژنها، فلاونوئیها، تانن‌ها، آلکالوئیدها و از جمله آلکالوئیدها مرفین، تئین چای، کافئین قهوه، کدئین خشخاش اشاره کرد.
. واکوئل ها شکل ها و اندازه های متفاوت و همچنین اعمال گوناگونی دارند.برای مثال گونه ای از واکوئل ها واکوئل غذایی اند که با لیزوزم همکاری دارند ودسته دیگری از واکوئل ها واکوئل های مرکزی گیاهان می باشند که به رشد سلول از طریق جذب آب کمک می کنند و نیز می تواند مواد شیمیایی حیاتی و یا محصولات دفعی متابولیسم سلولی را در خود ذخیره نمایند.واکوئل های مرکزی در گلبرگ های گل ممکن است رنگدانه هایی داشته باشد که درجذب حشرات گرده افشان نقش دارند. پر برخی از گیاهان این واکوئل ها دارای سم هایی هستند که گیاه را در برابر جانواران گیاه خوار حفاظت می کند .
نوع بسیار متفاوتی از واکوئل ها در برخی آغازیان آب شیرین مانند پارامسی که از گونه مژک داران است وجود دارد.در این آغازی دو نوع واکوئل ضربان دار وجود دارد که همانند توپی چرخ دوچرخه با پره های انشعابی آن می باشد پره ها آب اضافی را به بیرون از سلول هدایت می کنند .این عمل برای آغازیان ساکن آب شیرین ضروری است .زیرا آب به طور دائم طبق پدیده اسمز وارد بدن آنها می شود. بدون راهکارهایی برای دفع آب اضافی سلول مایع سلولی آنچنان رقیق می شود که نمی تواند زندگی سلولی را حفظ نمایدو نهایتا سلول باد کرده و ومنفجر خواهد شد.
