دستگاه گلژی
(8) دستگاه گلژی
در سال ۱۸۹۸ کامیلو گلژی یاخته‌شناس ایتالیایی آن را دستگاه شبکه‌ای درونی نامید. این مجموعه بعدها به افتخار گلژی، دستگاه گلژی نامیده شد.
دستگاه گلژی هم در یاخته‌های جانوری و هم در یاخته‌های گیاهی وجود دارد و یکی از اجزا مهم ساختمانی یاخته‌هاست که بویژه در اعمال ترشحی سلول‌ها فعالیت زیادی دارد.
این اندامک در تک‌سلولی‌ها (مانند باکتری ها) وجود ندارد.
این دستگاه می‌تواند به صورت شبکه‌ای در کنار هسته، یا به صورت بخش‌های هلالی شکل و مجزا از یکدیگر به نام دیکتیوزوم‌ها در برش‌های یاخته‌ها دیده شوند
دستگاه گلژی ازسه بخش ساخته شده: ساکول‌ها، دیکتیوزوم‌ها و مجموعه آن‌ها
مسئله خاستگاه دیکتیوزوم‌ها هنوز مورد بحث است و در این زمینه فرضیه‌ها و نظریه‌های چندی ارائه شده‌است. بدیهی است که هر یاخته در شرایط عادی بطور معمول تعدادی از دیکتیوزوم‌های خود را از یاخته والدی به ارث برده‌است.
سه نظریه مهم از این قرارند:
1. ایجاد وزیکول‌ها و یا حفره‌هایی از شبکه آندوپلاسمی صاف و یا گاهی از پوشش هسته‌ای که بر سطح نزدیک یا سطح شکیل دیکتیوزوم افزوده می‌شود. البته این پدیده امروز مورد بحث است و تائید عمومی ندارد زیرا حفره‌های گذر یا انتقالی جدا شده از شبکه آندوپلاسمی بیشتر جذب کناره‌های کیسه‌های دیکتیوزومی می‌شوند و عاملی برای پایداری و امکان جوانه زنی کیسه‌ها را فراهم می‌کند.
2. تشکیل از نو با زیر بنای به هم پیوستن قطعاتی از شبکه آندوپلاسمی دستگاه گلژی را بوجود می‌آورد.
3. دیکتیوزوم‌های جدید از تقسیم دیکتیوزوم‌های پیشین بوجود می‌آید.
این دستگاه اعمال زیاد و مهمی را انجام می‌دهد و از آن به «پلیس راه سلول» یاد می‌کنند. از جمله:
· پردازش و آماده سازی محصولات تازه سنتز شده سلولی.
· گلیکوزیلاسیون پروتئین‌های ترشحی: این فرایند در شبکه آندوپلاسمی خشن آغاز می‌شود اما طویل شدن و پردازش زنجیره پلی ساکارید در گلژی انجام می‌گیرد.
· سولفاتاسیون: افزودن گروه‌های سولفات به پروتئین‌ها در سطح دور یا ترانس انجام می‌گیرد.
· افزودن گروه‌های فسفات به پروتئین‌ها
· راهنمایی پروتئین‌ها به سوی هدف نهایی
· دخالت در سازماندهی برخی از رامک‌های سلولی از جمله لیزوزومها
· دخالت در تشکیل، گسترش و رشد غشای سلولی
· تشکیل آکروزوم سر اسپرماتوزوئید و دخالت در عمل لقاح
·
دخالت در ترشحات نورونی یا
تشکیل کیسه‌های سیناپسی محتوی نوروترانسیمتر
· دخالت در تولید و ترشح پولک و پوشش سیلیسی سطح جلبک‌ها
· دخالت در برون‌رانی یاخته
· ایجاد تغییرات شیمیایی در مولکول‌ها
نقش اصلی دستگاه گلژی ترشح پروتئین‌های ترشحی و آنزیمهای موجود در لیزوزومها و پراکسیزوم‌ها است. ترشح می‌تواند پیوسته یا ناپیوسته باشد.
· ترشح پیوسته: مواد ترشحی بلافاصله پس از تولید و بدون آنکه انباشته شوند ترشح می‌گردند.
ترشح ناپیوسته: مواد ترشحی انباشته می‌شوند و به صورت ذرات ترشحی یا زیموژن هستند.
